Dr. Lidewij Renaud reflecteert over het kantoor van de toekomst
Afwisselend zitten, staan en bewegen is het antwoord
Al decennialang waarschuwen wetenschappers voor de gevaren van teveel zitten in combinatie met weinig beweging. Ook in ons land is daar reeds grondig onderzoek naar verricht. In Nederland zijn de cijfers echter verontrustend. In een recent, vrij raadpleegbaar rapport bestemd voor arboprofessionals trekken drie vorsers aan de bel. Script vroeg een van de auteurs, Dr. Lidewij Renaud, naar enkele inzichten in de zitcultuur. En nog belangrijker: naar mogelijke oplossingen voor de nadelige gezondheidsrisico’s.
Nederland, Europees zitkampioen
Op 15 maart 2024 publiceerden Lidewij Renaud en Marjolein Douwes van TNO Healthy Living and Work en Tessa Schurink van RIVM Centrum voor Preventie, Leefstijl en Gezondheid hun whitepaper ‘Zittend werk: stroomversneller voor de pandemie van leefstijlziekten’.
Eerder onderzoek van o.m. Schurink toonde aan dat Nederlandse volwassenen van 18 t.e.m. 64 jaar gemiddeld 9,6 uur per dag zitten. In geen enkel ander land zit zo'n groot deel van de bevolking (26%) van 15 jaar en ouder gemiddeld meer dan 8,5 uur per dag. Het gemiddelde in EU-landen is 11%.
Kennis doorgeven
Wie te veel zit en weinig beweegt, heeft volgens de genoemde onderzoekers meer kans op welvaartziekten en stofwisselingsklachten zoals overgewicht, hoge cholesterol en verhoogde bloeddruk. Door de automatisering en digitalisering stijgt het aantal zittende beroepen echter.
De nieuwe studie is bedoeld voor arboprofessionals, een verzamelnaam voor specialisten rond gezondheid, veiligheid en welzijn op de werkvloer. Dat kunnen ook HR-managers zijn, adviseurs of preventieadviseurs die dan vervolgens de opgedane kennis doorgeven aan verschillende afdelingen binnen organisaties of bedrijven.
Te weinig bewegen en te veel zitten kunnen leiden tot overgewicht, hoge cholesterol en verhoogde bloeddruk
Leefstijlziekten door zittend werk
Bewegingswetenschapper Lidewij Renaud is verbonden aan TNO (Nederlandse Organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek), een Nederlands onderzoeksinstituut dat gezond leven en werken wil promoten.
Drs. Renaud studeerde aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, werkte daarna op verschillende diensten gespecialiseerd in ergonomie en veilig en gezond werken. Vervolgens is ze gepromoveerd op het beperken van zitten bij werknemers, o.a. door het stimuleren van een leefstijlverbetering. We stelden haar enkele vragen over het rapport.
Sinds wanneer weten we dat te veel zitten een probleem is?
"Het is een relatief nieuw onderwerp wat betreft de gezondheidsrisico's. Er wordt al zo'n 15 tot 20 jaar onderzoek naar gedaan, en dat onderzoek wordt steeds uitgebreider. Het lichaam van de jager-verzamelaar is eigenlijk gebouwd om te bewegen en in tijden van schaarste te overleven door spaarzaam om te springen met energie. Zitten was een rustmoment."
"Door de eeuwen heen is de mens langzamerhand meer gaan zitten. Vandaag is er steeds meer comfort en er is geen gebrek aan voedsel, althans niet in de westerse wereld. Onze moderne maatschappij is gericht op comfort; er wordt ons overal een stoel aangeboden. In onze vrije tijd gaat het maar door: we bestellen boodschappen aan huis. Een paar decennia geleden liepen we nog naar de videotheek om een film te ontlenen, nu hebben we alle streamingdiensten binnen handbereik. Voor onze gezondheid zijn dit allemaal negatieve ontwikkelingen."
Wat zijn de gevaren van zittend werk?
"Ons onderzoek focust zich vooral op de zittijd op het werk. Daar brengen we immers het grootste gedeelte van de dag door, maar om de totale zittijd per dag te berekenen, moeten we ook rekening houden met het woon-werkverkeer en met wat we in de vrije tijd doen. Gevaren die gelinkt worden aan een zittend bestaan zijn onder andere diabetes, hart- en vaatziekten, sommige vormen van kanker en tot voortijdige overlijdens. Overmatig zitten heeft ook een weerslag op de algemene mentale gemoedstoestand en kan zelfs leiden tot depressieve klachten."
Wanneer wordt zitten kritiek?
"Hoeveel die kritieke zittijd precies bedraagt, is niet duidelijk. Het is wel zo dat hoe meer je zit, hoe groter het risico wordt. Onderzoek van de Gezondheidsraad toont aan dat iemand die langer dan 8 uur per dag zit, 74% meer kans heeft op hart- en vaatziekten en 27% meer kans heeft op vroegtijdig overlijden, in vergelijking met een persoon die minder dan 4 uur per dag zit. Vanaf 8 uur per dag stijgen de gezondheidsrisico’s, maar ieder uur dat erbij komt, verergert het risico."
"Als je te weinig beweegt, in combinatie met veel zitten, dan bevind je je in de rode gevarenzone. Daarbij zijn er geen verschillen bij mannen of vrouwen. Er is wél een correlatie met de leeftijd. De ziektebeelden komen tot uiting vanaf de leeftijd van 45 jaar en ouder, het gaat dus om een opbouwend risico. De effecten worden pas op langere termijn duidelijk, wat het moeilijk maakt om mensen aan te zetten tot beweging. Als ze jong zijn, is dit alles nog een ver-van-mijn-bed-show."
"Iemand die langer dan 8 uur per dag zit, heeft 74% meer kans op hart- en vaatziekten en 27% meer kans op vroegtijdig overlijden dan iemand die minder dan 4 uur per dag zit"
Hoe sterk is zittend werk geëvolueerd sinds corona?
"Sinds de jaren '60 hebben steeds meer mensen een kantoorbaan. Ook tussen 2015 en 2021 zijn werkenden meer gaan zitten. Tijdens de lockdown was er een aanzienlijke stijging in het aantal zituren. Veel werknemers die anders actief zijn, bleven thuis om administratieve taken uit te voeren. Thuis gaat bewegen moeilijker. Overleg gebeurt steeds online, het toilet is dichterbij, alles concentreert zich rond het computerscherm. Vandaag bevinden we ons opnieuw op het niveau van voor de pandemie. Toch brengen mensen tijdens het werk substantieel veel tijd zittend door ten gevolge van de werkinrichting en de 'zitcultuur'. Zitten kan daarom gezien worden als een arbeidsrisico."
Wordt het dan binnenkort ook erkend als beroepsziekte?
"Voorlopig niet, omdat het niet uitsluitend te linken valt aan de zittijd op het werk. Ook thuis zit je veel. Het is moeilijk om te bepalen welk percentage daarvan gerelateerd is aan het risico. Verder vergroten andere zaken zoals roken ook de kans op aandoeningen."
Oplossingen
Als mogelijke oplossing stelt het rapport voor om meer te bewegen. Hoe dan?
"Op individueel niveau zijn aanpassingen mogelijk: zelf koffie of water halen, naar het bureau van een collega stappen in plaats van te mailen. Als organisatie moet je de medewerkers stimuleren, bijvoorbeeld door het meubilair aan te pakken. Denk aan zit/statafels, staand telefoneren - al is een reminder daarbij wel handig, want ook te lang staan houdt een risico in op pijn aan de benen, heupen, rug."
"Afwisselend staan, zitten, lopen is ideaal. Lopend overleg kan tijdens een lunchwandeling. Er zijn voldoende technologische ontwikkelingen die deze werkwijze ondersteunen en die woord naar tekst omzetten, en smartwatches die de hoeveelheid beweging bijhouden en tips geven. Als het management een overkoepelende rol inneemt en bijvoorbeeld een stappenwedstrijd organiseert, werkt dit stimulerend. Al deze maatregelen zorgen uiteindelijk voor betere prestaties tijdens het werk."
Hoe kunnen we de zitcultuur ombuigen?
"Het vergt echt een gedragsverandering om van een zit- naar een beweegcultuur te gaan. Mensen zijn soms bang om van hun bureau weg te gaan, ze vrezen het oordeel van hun collega’s en daar moeten we vanaf. Er bestaat geen alomvattende oplossing. Zitten is ingesleten gedrag."
"Het gaat erom verschillende aanpassingen te stimuleren. Denk in termen van bewegingsmomentjes: te voet of met de fiets in plaats van de auto te nemen, op het werk automatisch kiezen voor de trap,... Wie echt ter plaatse moet blijven zitten, kan ondertussen schouderoefeningen doen, of de beenspieren aanspannen om het bloed te laten stromen. Om de 30 minuten even bewegen moet een nieuwe gewoonte worden."
Gaan deze onderbrekingen niet ten koste van de efficiëntie?
"Veel zittend werk is in essentie computerwerk. Echter, niemand zit constant te typen; veel taken vergen denkkracht. Dat kan ook lopend, terwijl je hoofd werkt. Dat is het moment waarop je even weg kunt stappen van de pc om enkele minuten te bewegen. Daar hoeft de productiviteit niet onder te lijden. Bewegen heeft integendeel een positief effect op ons stressniveau en leidt in het algemeen tot een betere gemoedstoestand.”
"Niemand zit constant te typen. Veel taken vergen denkkracht. Dat kan ook lopend, terwijl je hoofd werkt. Dat is het moment waarop je even weg kunt stappen van de pc om enkele minuten te bewegen"
Faciliteren
Welke rol speelt de werkgever?
"De ommezwaai naar een beweegcultuur vergt een globale aanpak waarbij extra maatregelen nodig zijn op vlak van werkorganisatie en voorlichting. Wanneer de werkgever alleen zit/stabureaus voorziet, heeft dat vooral zin voor de medewerkers die al graag bewegen. Staand of lopend overleggen en beweegpauzes tijdens vergaderingen moeten worden gefaciliteerd."
"Er kunnen wandelroutes worden uitgestippeld, of lunchpakketjes worden voorzien voor de middagwandeling. Medewerkers maken graag gebruik van de gezondheidsbevorderende mogelijkheden wanneer ze door het management gestimuleerd worden en wanneer zij het voorbeeld van hun collega’s kunnen volgen."
Welke antwoorden bieden architecten, kantoorinrichters, fabrikanten van kantoormateriaal?
"Grotere spelers laten hun nieuwe kantoren op maat ontwerpen, met bijvoorbeeld een ingang die direct naar de trap in plaats van naar de lift leidt en vergaderruimtes die beweging bevorderen. Een nieuw gebouw is zeker ook het uitgelezen moment om te investeren in meubilair en voorzieningen zoals belhokjes. Het is de taak van de kantoorvakhandel om deze mogelijkheden te benadrukken."
"Een extra factor is de omgeving. Op een werkplaats aan de rand van een park of bos zijn er talrijke mogelijkheden om meer te bewegen. De omgeving en de bedrijfscultuur zijn bepalend. Ze stimuleren het individu om daadwerkelijk zijn gedrag aan te passen."
Hoe ziet u het kantoor van de toekomst?
“Door technologische ontwikkelingen wordt fysiek werk steeds meer overbodig of aangestuurd vanuit computerwerkplekken. Schrijven was in de middeleeuwen een staande bezigheid. Nu wordt schrijven zittend gedaan in een standaard bureauopstelling, en dat is een blijvende evolutie. Problemen rond zittend werken moeten aangepakt worden als onderdeel van een groter geheel, een veilige en gezonde werkomgeving. Minder zitten past in het algemene vitaliteitsbeleid, samen met adviezen over gezonde voeding, stresshantering, tabakspreventie, enzovoort."
"De tijdelijke installatie 'The End Of Sitting' van RAAAF (multidisciplinaire kunststudio) in Amsterdam is een goed voorbeeld hiervan. In dit toekomstige kantoorlandschap wordt langdurig zitten of staan zo oncomfortabel dat de medewerkers constant van houding veranderen. Dit is waarschijnlijk te utopisch en bovendien niet ideaal, omdat het niet ergonomisch is. Dit brengt andere gezondheidsrisico’s met zich mee die bijvoorbeeld geassocieerd kunnen worden met langdurig staan of oncomfortabele houdingen. Echter, bepaalde aspecten van de installatie kunnen zeker de afwisseling tussen zitten, staan en bewegen aanmoedigen.”
